+ amsterdam zuidas wtc
Het gereedschap: tien kilo krijt voor mijn eerste disclaimer performance op 20 april 2012.
Een man staat, strak in het soort pak waarin ik de hele middag al mannen zie lopen, te bellen. Mídden in een tekst die ik zojuist op de tegels onder hem heb getekend.
"Wat is hier de bedoeling van?" briest hij nadat hij heeft opgehangen...
"Nou dít," vertel ik hem, als ik even op sta uit mijn stoepkrijtende houding.
"Dit wat?" vraagt de man, nog steeds wat verontwaardigd.
"Dit gesprek dat wij nu proberen te hebben ..."
Ik vertel hem dat ik kunstenaar ben en waarom ik op deze winderige vrijdag middag mídden op de Zuid As en vóór het hoofdkantoor van ABN Amro, door mij verzamelde disclaimers van banken aan het stoepkrijten ben.
Ik leg hem uit dat het geen actie is, geen statement tegen de banken. Dat ik dat helemaal niet interes-sant vind zelfs. Voor mij is dit een performance
over kwetsbaarheid, over verwachtingen vertrouwen én wantrouwen.
Het is mijn beeldende poging om iets (disclaimers) zichtbaar te maken wat een steeds grotere rol gaat spelen zónder dat iemand het leest! Wat vragen we ten aanzien van vertrouwen? En wat geven we ervan? En hoe?
Ik leg hem uit dat het fenomeen vertrouwen zoals dat gevraagd wordt door banken, mij fascineert en dat het me opvalt dat de bijbehorende disclaimers als grondtoon wantrouwen hebben.
Ik vertel hem dat ik vond dat ik iets moest doen zónder waardeoordeel, alleen maar laten zien waar iedereen (ook weer letterlijk zo bleek deze middag) aan voorbij loopt. Het gebeurt voor onze ogen en we zien het niet. In de handeling zit voor mij het bevragen.
De man maakt een foto van wat ik net heb geschreven. "Is dit uw tekst?" vraagt hij, inmiddels met een heel andere lichaamshouding.
"Nee," zeg ik, "van een bank".
De man maakt nog een foto. Bedankt me. Wenst me succes. En vervolgt dan zijn weg ...
Afgelopen vrijdag ben ik voor het eerst begonnen om, midden op de Zuid As, disclaimers te tekenen. Disclaimers die ik de afgelopen jaren aantrof onder
mijn correspondentie met banken. Ik heb net zo lang getekend tot het begon te regenen en, hoe fraai symbolisch, mijn handelingen weer werden weggespoeld.
Waarom ik dit doe? Ongemakkelijk op mijn knieën op een ruwe ondergrond, op een groot plein en in mijn up, teksten overschrijven die niet de mijne zijn?
All met al vind ik; om vertrouwen te krijgen moeten we beginnen met het te geven. Zonder voor-behoud. Gewoon beginnen!
Omdat ik behoefte kreeg beeld én handeling toe te voegen aan de discussie die in een duizelingwekkende hoeveelheid variaties steeds wordt gevoerd.
Hoe krijgen we vertrouwen terug? In elkaar, in de banken, in het financiële systeem? En wat hebben we daarvoor nodig? Kijken we wérkelijk naar wat er onder onze neuzen gebeurt?
Afgelopen vrijdag kreeg ik spontaan versterking van Ischa die kwam kijken, dat was gaaf.
Aankomende vrijdag zit ik er weer. En de vrijdag daarop. En die daarna. En de vrijdag dan daarna....
Wie weet wat er nog meer gebeurt ... krijt genoeg!
ZUID AS DISCLAIMER PERFORMANCE, dag 3
Klaar voor een nieuwe sessie, tas vol krijtjes
Het leven kan behoorlijk hectisch zijn, en dat van een kunstenaar al helemaal. Ik had er dus zin in, afgelopen vrijdag om 'gewoon' weer naar de Zuid As te vertrekken. Daar had ik in ieder geval een duidelijk beeld van wat ik kwam doen!
Want hoe inspannend (en echt ook nog eng) het ook is om daar in je up gewoon te beginnen met tekenen, ik wist ook hoe rustig ik werd als ik daar eenmaal zou zitten.
Soms is het heel erg nodig om een bepaalde regelmaat aan te brengen in je handelingen. Omdat je vanuit die rust en duidelijke structuur juist weer goed alle kanten op kan waaien met je ideeën.
Enfin, de derde vrijdag op de ZuidAs dus.
Voor de derde keer teken ik disclaimers teken om zichtbaar te maken wat er onder en vóór onze neus gebeurt maar waar we niet naar kijken, of wat we negeren.
Ik krijg steeds meer reacties. Krijg zelfs koffie aangeboden ...
(kunstenaars moet je helpen vinden de gulle gevers)
"Herken je de tekst?" vraag ik aan iemand die stilstaat om de hele tekst te lezen.
"Zou ik die moeten kennen?" is zijn wedervraag.
Als ik antwoord dat dat misschien wel ligt aan wat voor een soort werk hij doet, antwoordt hij dat hij jurist is. Als hij lachend bevestigt dat hij dat dan inderdaad wel zou moéten kennen, maar ook toegeeft niet zoveel zicht te hebben op wat er allemaal aan disclaimers bestaat, verbazen we ons beiden over hoe het toch zit met een samenleving waarin we vertrouwen elementair vinden, maar alles in ons neigt naar wantrouwen.
"Maar ja, wat kan ík er aan doen...?" zegt hij en loopt verder.
"De hele samenleving zit vol wantrouwen." is de reactie van een andere dame. En dat hebben we zelf in de hand.
Ik vraag me af of het soms wat met de evolutie te maken heeft dat we onbewust in de ander nog steeds die holbewoner van een grot verderop zien die er wellicht met je vrouw vandoor wil, of anders zeker een grote knuppel achter zijn rug houdt? En als jij je dan omdraait dan ...
Heeft het met bezit te maken? Wat zijn we bang kwijt te raken dat we ons steeds meer (willen) indekken tegen alle mogelijke risisco's?
"Dit is zeker tegen die kutbankiers?!"
Pardon? Een groepje strak gepakte mannen staat even stil bij wat ik doe. Ook zij herkennen de tekst niet. Maar dáár, en ze wijzen naar een bank aan het plein, mot wel wat veranderen ...
"En wat doen jullie dan zélf?" Ik word een beetje kriegel van het gemak waarmee ze lawaaierig hun ongenoegen projecteren op iets wat buiten hen zelf ligt.
Ze lachen en geven geen antwoord, ook niet als ik vraag waar ze zelf werken. Zou iemand dit ook zeggen als ie niet in een groep zou staan? Welk gesprek heb je dan?
Wat ik hier op de ZuidAs doe is niét tegen banken gericht (ik zet het er nog maar's bij), maar bedoeld om zaken zichtbaar te maken waar we overheen kijken en waarvan ik niet snap hoe het werkt. Waarom doen we wat we doen? Waarom hebben we het over vertrouwen als binnen ons maatschappelijk systeem de disclaimers steeds uitgebreider worden? En waarom stellen we onszelf hier geen vragen over?
Drie uur getekend. Nog steeds herkent niemand de teksten op het eerste gezicht. Pas na doorvragen geven sommigen aan dat ze wel eens iets wegklikken ...
Toch raar. Diegene die het verstuurt ziet de disclaimer niet, (want de ICT hangt het onder hun mails) en de ontvanger leest ze niet, want klikt ze weg.
"Alleen als ik op akkoord moet vinken, dan scroll ik door, anders kan je niet verder, dus je hebt geen échte keus, maar écht lezen doe ik het nooit!" vertelt een meisje dat me aanschiet.
"Je zat vorige week toch ook al hier?"
"Banken hebben boter op hun hoofd, maar de consumenten ook," zei een bankier vorige week tegen me.
Terwijl ik de getekende disclaimer film voor een project van Bank of the Future denk ik na over de rol van de consument. Dat zijn we dus allemaal. Hoe makkelijk is het om alles, die hele financiële crisis, dat gebrek aan vertrouwen, af te schuiven op die "kutbankiers"? Wat doen we als consument? Hebben wij helemaal geen stem?
Welke financiële wereld willen we? En wat kunnen we daar zélf in betekenen?
Lopen we voor een 0,5 % meer rente naar een andere aanbieder? Als we iets niet snappen, vragen we dan door? En nog eens en nog eens?
Wat is loyaliteit? En moet je dat verdienen? Net zoals vertrouwen?
Vertrouwen moet je dat eerst verdienen? En is dat eigenlijk niet heel erg eenrichtingsverkeer?
Je legt het bij de ander neer, in plaats van zelf het voorbeeld te geven.
Zou het, om vertrouwen te krijgen, niet beter werken om te beginnen met vertrouwen te géven? Er vanuit gaan dat de ander tegen over je géén knuppel achter zijn rug houdt?
De avond voordat ik weer op de ZuidAs zat, was ik bij een groot accountantskantoor om mee te denken over hoe we, via een pitch meer ruimte kunnen creeëren voor feminiene waarden binnen de zeer masculiene financiële wereld. Een mooie bijeenkomst met stuk voor stuk geëngageerde betrokken mensen die werkelijk vorm willen geven aan veranderingen van binnenuit de banken.
Alhoewel we er allemaal zaten vanuit die gezamenlijke betrokkenheid om zaken werkelijk in gang te zetten bleek toch hoe lastig het was daar een eenduidig beeld over te formuleren.
Nou ja, Sandra van Art Partner en ik dan dus niet. We stonden te veel aan dezelfde (binnen)kant
en wisten ook allemaal te goed hoe het er binnen een bank aan toe ging. De valkuilen, de comfortzones. Er was een helder beeld van hoe het niet moest.
Maar waarom ik dit inbreng?
Omdat ik me de volgende dag, al tekenend besefte dat ik op deze ZuidAs dag voornamelijk opmerkingen kreeg van niet bank medewerkers. Van passanten die onderweg waren naar iets anders. Van buitenstaanders van de financiële wereld.
Het waren andere blikken. Blikken van buitenaf.
En dat dat me hielp mijn gedachten te scherpen vanuit de andere hoek in vergelijking met vorige week.
Ja, er staan grote belangen op het spel bij financiële instellingen. Ik moet het ook niet te simpel weergeven.
Maar toch, zou er in de dagelijkse correspondentie de toon van de muziek toch ook anders kunnen? En welk ander contact creëer je daarmee?
Toch eens een boom over opzetten met een jurist. Of het, bijvoorbeeld, écht niet anders kan wat betreft die disclaimers? Word je als organisatie echt meteen 'gesued?'. En hoe nodig is de blik van buiten om binnen werkelijk zaken in beweging te krijgen?
Werken we inside out of outside in?
Ik ben er niet nog niet uit. Als me dat al lukt. Ik ben kunstenaar. Ik heb aan vragen stellen (ook aan mezelf, vooral juist eigenlijk) al mijn handen vol!
Maar na drie vrijdagen op de ZuidAs denk ik wel dat we de verantwoordelijkheid om werkelijk vanuit vertrouwen te werken niet alleen moeten overlaten aan de financiële wereld, maar daarin ook zélf, als
consument onze verantwoordelijkheid in moeten nemen. Misschien zelfs wel de lead moeten nemen en duidelijk te maken wat we wérkelijk nodig hebben van banken.
Vertrouwen werkt twee kanten op. beginnen we met geven of wachten we tot 'men' het heeft verdiend ...
You may be deceived if you trust too much,
but you will live in torment if you do not trust enough.
Frank Crane
Wantrouwen nodigt uit tot verraad.
Voltaire
Wie geen vertrouwen stelt in anderen,
zal nimmer het vertrouwen van de anderen winnen.
Lao-Tse